Kanada, ABD ile yaşanan siyasi gerilimler ve jeopolitik belirsizlikler nedeniyle Lockheed Martin üretimi F-35 savaş uçaklarını satın alma planını gözden geçiriyor.
Savunma Bakanı Bill Blair, Başbakan Mark Carney’nin yeni kabinesinde yer almasından birkaç saat sonra yaptığı açıklamada, Kanada’nın F-35’e alternatifleri aktif olarak araştıracağını ve farklı uçak üreticileriyle görüşmelere başlayacağını duyurdu.
Bu gelişme, Portekiz’in F-35 satın alma planlarından vazgeçtiğini açıklamasından sadece bir gün sonra geldi. Portekiz Savunma Bakanı Nuno Melo, Público gazetesine verdiği röportajda, ülkesinin F-35 programından çekilme kararını duyurmuştu.
Kanada’nın F-35 Programına Katılımı ve Alternatif Arayışı
Kanada, 9 Ocak 2023’te ABD hükümeti, Lockheed Martin ve Pratt & Whitney ile 88 adet F-35A savaş uçağı alımı için 19 milyar Kanada doları (13,2 milyar ABD doları) değerinde bir anlaşma imzaladı. Bu yatırım, Kanada Kraliyet Hava Kuvvetleri’ne son 30 yılda yapılan en büyük savunma yatırımı oldu. Ancak Savunma Bakanı Blair, CBC’nin Power & Politics programına verdiği demeçte, ülkenin savunma gereksinimlerine en iyi şekilde nasıl yanıt vereceğini hâlâ değerlendirdiğini belirtti.
Blair, “Hava kuvvetlerimizin ihtiyaç duyduğu uçak olarak F-35 belirlenmişti, ancak tüm filonun bu modelden oluşması gerekip gerekmediğini inceliyoruz” ifadelerini kullandı.
Fakat anlaşmadan geri çekilmek kolay değil. Kanada, 2025’in başlarında teslim edilmesi planlanan ilk 16 uçağın ödemesini yapmış durumda. Programdan çekilme kararı alınırsa, ülke mali cezalarla karşı karşıya kalabilir. Üstelik Kanada, 1997’den bu yana Müşterek Taarruz Uçağı (JSF) programının bir ortağı olarak yaklaşık 500 milyon ABD doları yatırım yaptı ve Kanadalı şirketler F-35 ile ilgili 1,8 milyar dolarlık sözleşmeler kazandı.
Gripen ve Avrupa Alternatifleri Gündemde
Kanada, daha önce 2010 yılında rekabet süreci olmadan 65 adet F-35 siparişi vermeyi planlamış, ancak 2015’te kararını rekabetçi bir ihaleye bırakmıştı. Boeing ve Bombardier arasındaki ticari anlaşmazlıklar nedeniyle geçici olarak planlanan Super Hornet alımı iptal edilmiş ve ülke geçici çözüm olarak Avustralya’dan 18 adet ikinci el F/A-18 Hornet satın almıştı.
Mart 2022’de Kanada, eski CF-188 Hornet filosunun yerine geçecek yeni nesil savaş uçağı olarak F-35’i seçtiğini duyurdu. Ancak Blair’in son açıklamaları, gelecekteki alımlarda İsveçli Saab Gripen gibi Avrupalı tedarikçilerin de değerlendirileceğine işaret ediyor. İsveç’in Gripen uçaklarını Kanada’da monte etme ve fikri mülkiyet transferi teklifinin, ABD’nin F-35 programında izin vermediği bir avantaj sunduğu belirtiliyor.
F-35 Programının Kısıtlamaları ve Politik Endişeler
F-35 programına katılan ülkelerin ABD dışındaki bağımsız test operasyonlarını yürütmesine izin verilmiyor. ABD Ulusal Savunma Politikası, kritik teknolojilerin korunması için belirli işlevlerin yalnızca ABD vatandaşları tarafından yerine getirilmesini şart koşuyor. Bu durum, F-35 kullanıcılarının bakım ve operasyonel esnekliklerini sınırlıyor ve “kill switch” efsanesini besleyen bir kontrol mekanizması oluşturuyor.
ABD Başkanı Donald Trump’ın müttefik ülkelerle ilişkilerinde izlediği politika, birçok ülkenin ABD savunma sanayine olan güvenini sarstı. Portekiz, bu belirsizlikler nedeniyle F-35 programından çekilmeyi seçerken, Kanada’nın benzer bir karar alıp almayacağı belirsizliğini koruyor. Ancak Ottawa’nın, sözleşmeden çıkma durumunda yüksek maliyetler ve tazminatlarla karşılaşabileceği ifade ediliyor.
Portekiz’in F-35’ten Vazgeçme Kararı
Portekiz, 2030’ların başında emekliye ayrılması planlanan F-16 filosunun yerini alacak uçak modeli olarak F-35A’yı öne çıkarmıştı. Hava Kuvvetleri Komutanı Hava General João Alves, 2023 yılında F-35’in en güçlü aday olduğunu belirtmişti. Ancak Savunma Bakanı Nuno Melo, Portekiz’in seçimlerini yaparken NATO ve uluslararası jeopolitik dengeleri göz önünde bulundurması gerektiğini söyledi.
Melo, “F-16’larımız kullanım ömürlerinin sonuna geliyor ve onları değiştirmemiz gerekecek. Ancak jeopolitik ortamı dikkate almadan karar veremeyiz” ifadelerini kullandı. Portekiz’in alternatif olarak Avrupa menşeli Saab Gripen, Dassault Rafale veya Eurofighter Typhoon gibi seçenekleri değerlendirebileceği belirtiliyor.
Kanada ve Portekiz’in Gelecekteki Kararları Ne Olacak?
Portekiz’in F-35’ten vazgeçme kararı, Kanada’nın savunma stratejisini de etkileyebilir. Ottawa, ilk F-35 filosunu kabul ederken gelecekteki alımlar için farklı modelleri değerlendirme yoluna gidebilir. Ancak karma bir savaş uçağı filosu oluşturmanın lojistik ve maliyet açısından büyük zorluklar yaratabileceği belirtiliyor. Kanada’nın, alternatif uçak modellerine yönelip yönelmeyeceği önümüzdeki dönemde netleşecek.
