Hollanda Savunma Bakanlığı, ABD’nin Haziran 2024’te programdan ayrılmasını takiben “stratejik ve mali temellerin kaybedildiği” gerekçesiyle altı adet Boeing E-7 Wedgetail Hava Uyarı ve Kontrol Sistemi (AWACS) uçağının alımını iptal ettiklerini açıkladı. Sekiz NATO ülkesinin katıldığı ortak proje durdurulurken, ittifakın doğu kanadını koruyan yaşlı E-3A Sentry filosunu yenilemek için acilen alternatif sistemleri araştırmaya başladığı bildirildi.
Hollanda Savunma Bakanlığı, yaptığı açıklamada birkaç NATO müttefikiyle birlikte altı adet Boeing E-7 Wedgetail Hava Uyarı ve Kontrol Sistemi (AWACS) uçağının satın alımını iptal ettiklerini duyurdu. Açıklamada, “Stratejik ve mali temellerin kaybedilmesi nedeniyle ortak proje sonlandırılmıştır” denildi.
Lahey yönetimi, ABD dahil sekiz NATO ülkesinin E-3A Sentry filosunu E-7 ile değiştirme planına katıldığını ancak “Destek Ortaklığı Komitesi” bünyesindeki ülkelerin projeyi durdurduğunu bildirdi. Ülkelerin, filo yenileme için alternatif sistemleri araştırmaya başladığı da vurgulandı.
NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, Almanya’nın Geilenkirchen kentindeki ittifakın AWACS ana operasyon üssünde yaptığı açıklamada, E-3A Sentry erken uyarı uçaklarının yenisiyle değiştirilme sürecinin sürdüğünü belirtti.
Rutte, sürecin hızlandırılması gerektiğini belirterek, “Bu dönüşüm kritik öneme sahip. Hızla ilerlemeliyiz.” dedi. NATO Destek ve Tedarik Ajansı (NSPA) ise konuya ilişkin sorulara henüz yanıt vermedi.
ABD’nin Çekilmesi Dengeyi Değiştirdi
NATO, E-7’yi ilk kez 2023’te satın almayı planlamış ve 2031 yılına kadar operasyonel hale getirmeyi hedeflemişti. Ancak Hollanda’nın açıklamasında, ABD Hava Kuvvetleri’nin Wedgetail programından çekilmesinin ardından planın “önemli değişikliklerden geçtiği” belirtildi.
ABD Hava Kuvvetleri, artan maliyetler ve hayatta kalma endişeleri nedeniyle programı Haziran 2024’te iptal etmişti. Buna rağmen, Kongre 2026 bütçesinde Wedgetail hızlı prototip faaliyetleri için 200 milyon dolar ayırmayı önerdi. Bu girişim, düşman uçaklarının tespiti için uzay tabanlı bir hava hareketli hedef göstergesi (AMTI) sistemine dayanıyor.
Hollanda Devlet Sekreteri Gijs Tuinman, “ABD’nin çekilmesi, Avrupa savunma sanayisine yatırım yapmanın önemini bir kez daha gösteriyor. Hedefimiz 2035’e kadar yeni ve sessiz gözetleme uçaklarını devreye almak.” dedi.
Alternatif Adaylar: GlobalEye, E-2D ve Bombardier Global 6500
Wedgetail’in yerini alabilecek uçaklar arasında Saab GlobalEye, Northrop Grumman E-2D Advanced Hawkeye ve L3Harris’in Bombardier Global 6500 tabanlı Conformal AEW&C sistemi öne çıkıyor.
L3Harris sözcüsü, “NATO liderliğinde başlatılacak olası bir rekabete hazırız. Bombardier Global 6500 tabanlı çözümümüz, beşinci nesil uçaklarla ağ merkezli bir savaş alanı kurma kabiliyeti sunuyor.” dedi.
Saab sözcüsü ise, “GlobalEye’a olan ilgi dünya çapında hızla artıyor. Uzun menzilli tespit kabiliyetiyle kara, deniz ve hava sahasında ideal bir çözüm sunuyoruz.” ifadelerini kullandı. Northrop Grumman ise yorum yapmayı reddetti.
Mevcut Durum: NATO’nun E-3A Filosu ve Wedgetail Sorunları
NATO hâlihazırda 14 adet E-3A AWACS uçağından oluşan bir filo işletiyor. Altı adet E-7 satın alımı, geçmişte “Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Komutanlığı’nın sıfırıncı gün hava savaş yönetim kabiliyeti için gerekli asgari sayı” olarak tanımlanmıştı.
Rusya’nın 2022’de Ukrayna’yı işgalinden bu yana, E-3 uçakları NATO’nun doğu kanadında gözetleme görevlerinde sürekli olarak kullanılıyor.
Ancak Wedgetail programı, yalnızca NATO içinde değil, İngiltere’nin 1,89 milyar sterlinlik projesinde de teknik ve mali gecikmeler nedeniyle tartışma konusu. İlk teslimatların 2020’lerin başında planlanmasına rağmen, operasyonel yetenek 2026’ya ertelendi.
İngiltere, Boeing ile yaptığı 1,98 milyar dolarlık sözleşmede maliyet artışları nedeniyle beş uçaktan üçe düşme kararı almıştı.
