Türkiye, savunma sektöründe uzun süredir önemli bir oyuncu olarak tanınmakta ve Avrupa ülkeleriyle inovasyon ve işbirliğini teşvik eden güçlü ortaklıklar kurmuştur. Fransa ve Hollanda ile ilişkiler son yıllarda bazı engellerle karşılaşsa da İtalya, İspanya, Birleşik Krallık ve Almanya ile olan savunma işbirlikleri güçlü kalmaya devam etmektedir.
Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü araştırma görevlisi (IISS), Tom Waldwyn tarafından hazırlanan raporda Türkiye’nin Avrupa ile savunma sanayi ilişkilerinin değişen doğasını ve bu ilişkileri yönlendiren unsurları incelemektedir.
Türkiye’nin İkili Savunma Sanayi İlişkileri
Son yıllarda Türkiye, yabancı ithalata dayanmaktan ziyade yerli savunma sistemleri geliştirmeye odaklanan bir strateji benimsemiştir. Bu değişim, Türkiye’nin Avrupa ülkeleriyle olan savunma işbirliklerini de etkilemiştir. Fransa ve Hollanda, Suriye’deki askeri operasyonlar ve S-400 hava savunma sistemi alımı gibi siyasi anlaşmazlıklar nedeniyle Türkiye ile savunma sanayi işbirliğini azaltmıştır.
Türkiye’nin 2019’daki Barış Pınarı Harekâtı başta olmak üzere Suriye’nin kuzeydoğusundaki askeri operasyonlarının ardından Fransa, Türkiye’ye savunma ihracatını önemli ölçüde azaltmıştır. Fransa, ekipmanların üçüncü taraflara aktarılabileceği endişesiyle, Türkiye’ye ihracat lisanslarını artık sadece vaka bazında onaylamaktadır. İkili işbirliği büyük ölçüde azalmış ve Fransa, Türkiye’ye silah sistemleri satışına son vermiştir.
Benzer şekilde, Hollanda’nın Türkiye ile savunma sanayi ilişkileri de 2019 Barış Pınarı Harekâtı sonrası dondurulmuştur. Hollanda, diğer AB ülkeleriyle birlikte Türkiye’ye savunma malzemesi satışını “inkâr karinesi” yaklaşımıyla askıya almıştır. 2023 yılında bazı kısıtlamalar kaldırılmış olsa da, iki ülke arasındaki savunma işbirliği sınırlı düzeyde kalmıştır.
Ancak İtalya, İspanya, Birleşik Krallık ve Almanya, Türkiye’yi önemli bir NATO müttefiki olarak görmeye devam etmiş ve savunma projelerinde işbirliğini sürdürmüştür. Almanya, özellikle Türk deniz kuvvetlerine yönelik dizel motor tedarikinde önemli bir rol oynamış, birçok Türk gemisinde Alman yapımı MTU motorları kullanılmıştır. Ayrıca, Almanya’nın Türkiye ile A400M ağır nakliye uçağı programındaki işbirliği de dikkat çekmektedir. Bu uçakların üretimi ve Türkiye’ye teslimi, Alman teknolojisinin Türk savunma sanayisindeki etkisini göstermektedir.
Birleşik Krallık, Türkiye ile savunma alanındaki işbirliğini 1980’lere dayanan çeşitli projelerle sürdürmektedir. British Aerospace, Marconi ve diğer İngiliz şirketleri, Türkiye ile Marconi Kominikasyon gibi ortak girişimler aracılığıyla iletişim ekipmanı tedariki ve MBDA’nın Rapier SAM sistemi gibi hava savunma projeleri üzerinde işbirliği yapmıştır. Bu projeler, ASELSAN ve Roketsan gibi Türk savunma sanayi firmalarına teknoloji transferini de içermektedir.
Daha yakın dönemde, BAE Systems, Türkiye’nin milli savaş uçağı programı TF-X (Kaan) ile işbirliği yapmış ve Birleşik Krallık, uçağın ön tasarım incelemesine kadar olan süreçte önemli destek sağlamıştır. Ayrıca, Rolls-Royce, Kaan programına motor sağlamak üzere Türkiye’nin Kale Grubu ile TAEC ortak girişimini kurarak projede yer almıştır.
Türkiye’nin 40 adede kadar Eurofighter Typhoon savaş uçağı satın alması için müzakereler devam etmektedir. Bu anlaşma, Birleşik Krallık-Türkiye savunma ilişkilerinde önemli bir yatırım anlamına gelecektir. Ayrıca, 2023 yılında iki ülke arasında Doğu Akdeniz’de ortak tatbikatları da içeren savunma işbirliğini derinleştirmek amacıyla bir Niyet Beyanı imzalanmıştır.
Bu işbirliği, hem tarihsel başarıları hem de Eurofighter Typhoon ve Kaan programları gibi güncel projeleri öne çıkararak, Birleşik Krallık ve Türkiye arasında savunma sanayi bağlarının ne kadar güçlü olduğunu göstermektedir.
Doğu Avrupa’da Savunma Sanayi Fırsatları
Türkiye’nin Polonya ve Romanya ile olan savunma işbirliği, Avrupa’daki yeni bir sınırı temsil etmektedir. Türkiye, artık sadece bir savunma sistemi alıcısı değil, aynı zamanda bir tedarikçidir. 2021 yılında Polonya’nın Bayraktar TB2 İHA’larını satın alması, bu işbirliğinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Romanya’nın da Türk savunma ekipmanlarını satın almak için görüşmeler yürütmesi, Türkiye’nin gelişmiş ve maliyet etkin sistemlerine olan ilgiyi göstermektedir.
Batı Avrupa ile İşbirliğinde Karşılaşılan Zorluklar
Türkiye’nin S-400 alımı ve bazı dış politika kararları, Batı Avrupa ülkeleriyle savunma işbirliğinde gerilime neden olmuştur. Fransa bu süreçte Türkiye’ye yönelik savunma ihracatını ciddi oranda azaltırken, Almanya da benzer endişeleri dile getirmiş ancak ikili işbirliği çeşitli alanlarda devam etmiştir. A400M uçak programı ve deniz kuvvetlerine yönelik işbirlikleri, Türkiye ile Almanya arasındaki stratejik ortaklıkları güçlendirmiştir.
Türkiye’nin Avrupa ile olan savunma sanayi ilişkileri karmaşık ve dinamik bir yapıya sahiptir. Siyasi anlaşmazlıklar bazı işbirliklerini zayıflatmış olsa da Türkiye, Avrupa savunma pazarında hem bir ortak hem de güçlü bir rakip olarak konumunu korumaktadır. Uygun maliyetli ve savaş sahasında kendini kanıtlamış sistemler sunma becerisi, Türkiye’yi Avrupa ve ötesindeki gelecekteki savunma işbirlikleri için önemli bir aktör yapmaktadır.
International Institute for Strategic Studies (IISS), Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü uluslararası güvenlik, siyasi riskler ve askeri çatışmalar konularında analizler yapan, araştırmalar yürüten ve dünya genelindeki stratejik gelişmeleri takip eden bağımsız bir araştırma enstitüsüdür.
