İngiltere, planladığı 138 adet F-35 jetinden yalnızca 37’sini hizmete sokabildi. ABD öncülüğünde neredeyse kırk yıl önce başlatılan bu program, mali sıkıntılar ve yönetimsel aksaklıklar nedeniyle hem bütçeyi hem de operasyonel kabiliyeti zorluyor.
Milyarlarca sterlinlik F-35 programında tekrarlanan gecikmeler, maliyetleri artırdı ve uçağın savaş kabiliyetini zayıflattı. Pilot ve mühendis eksiklikleri ise uçuş sıklığını sınırlıyor. Kamu Hesapları Komitesi (PAC), bu durumun “kabul edilemez” bir zafiyet yarattığını vurguladı.
Komite ayrıca, Başbakan Keir Starmer’ın ABD nükleer silahlarını taşıyabilen F-35A modelinin satın alınacağına dair açıklamasına da şüpheyle yaklaştı. Rapora göre, bu kabiliyetin devreye gireceği tarih ve ek maliyetler hâlâ belirsiz.
Bu eleştiriler, Kraliyet Hava Kuvvetleri Komutanı Sir Richard Knighton için rahatsız edici bir tablo ortaya koyuyor. Knighton, geçmişte Savunma Bakanlığı’nda (MoD) yeteneklerden sorumlu en üst düzey subay olarak görev yapmıştı.
Beş Kritik Sorun: Maliyet, Altyapı ve Operasyonel Riskler
1. Geciken Test Tesisi
Savunma Bakanlığı, 2021’de F-35’lerin gizlilik performansını değerlendirmek için planlanan “Hava İmza Değerlendirme Tesisi” yatırımını erteleyerek 82 milyon sterlin tasarruf etti. Ancak bu karar, projenin 2032’de tamamlanması durumunda 16 milyon sterin ek maliyet getirecek.
2. Donanma Altyapısında Gecikme
Deniz filosu için gerekli altyapı inşaatının altı yıl ertelenmesi, maliyeti 56 milyon sterlinden 154 milyon sterline yükseltti — neredeyse üç kat artış.
3. Gerçekçi Olmayan Maliyet Tahminleri
Bakanlık, 2069’a kadar toplam 138 jetin ömür boyu maliyetini 57 milyar sterlin olarak açıkladı. Ancak bu tahmin, yakıt gibi ek harcamaları içermediği için milletvekillerince “gerçekçi değil” bulundu.
4. Uzun Menzilli Silah Eksikliği
F-35B jetlerinin 2030’ların başına kadar kara hedeflerine uzun menzilli füze saldırısı yapamayacağı bildirildi. Bu eksiklik, Rusya gibi gelişmiş hava savunmalarına sahip ülkelere karşı büyük bir dezavantaj oluşturuyor.
5. “Tam Operasyonel Kapasite” Tartışması
Ordunun, sorunlara rağmen F-35B filosunun yıl sonuna kadar tam kapasiteye ulaşacağını iddia etmesi “iyimser” bulundu. Bu hedef zaten yıllardır erteleniyor.
Komite Başkanı Sir Geoffrey Clifton-Brown, “Sızdıran çatısı olan bir evde kısa vadeli tasarruf kararı almak akılcı değildir. Karmaşık bir savaş uçağı programında ise bu daha da tehlikelidir. F-35 programında ne yazık ki bu tür kararlar sıkça görülüyor” sözleriyle eleştirdi.
Rapora göre, RAF en az 168 mühendise daha ihtiyaç duyuyor. Bu rakam mevcut iş gücünün yüzde 20’sine denk geliyor ve açığın kapanmasının birkaç yıl süreceği belirtiliyor.
RAF Marham üssündeki “standartların altındaki” konaklama koşulları, personel tutma ve işe alım süreçlerini daha da zorlaştırıyor. Savunma Bakanlığı, altyapı iyileştirmelerinin 2034’e kadar tamamlanacağını duyurdu, ancak Komite bu yaklaşımı “fazla rahat” buldu.
Savunma Bakanlığı, 3,2 milyar sterlinlik bütçeyle 15 adet F-35B ve 12 adet F-35A alacağını açıkladı. Ancak, F-35A’ların NATO misyonlarında ABD nükleer başlıklarını taşıyabilmesi için gerekli sertifikasyonun maliyeti hâlâ bilinmiyor.
