ABD merkezli savunma şirketi Lockheed Martin, CAATSA yaptırımları nedeniyle T70 Genel Maksat Helikopteri Programı’nın 5 Ekim 2024 itibarıyla kısmen durdurulduğunu açıkladı. Şirket, bu durumun sözleşme yükümlülüklerini yerine getirememe gerekçesiyle alındığını belirtti.
Programın geleceğine ilişkin müzakereler halen devam ediyor. Bu görüşmelerin sonucunda programın tamamen veya kısmen iptal edilmesi ya da yeniden yapılandırılması ihtimalleri masada. Ana yüklenici TUSAŞ ile alt yüklenici firmalar ise sözleşmede iptal hakkı bulunmadığını vurguladı.
ABD Hükümeti’nin Yaptırımları Engelleyici Rol Oynuyor
Lockheed Martin’in açıklamasında, “ABD Hükümeti’nin dış politika uygulamaları, Kongre denetimi veya belirli programların finansmanı gibi faktörler; ürünlerimizin satışı, teslimatı ve hassas teknolojilerin transferi üzerinde kısıtlayıcı etkiler yaratabiliyor,” ifadelerine yer verildi.
Şirket, ABD Hükümeti’nin Türkiye’deki bazı tüzel kişi ve şahıslara uyguladığı yaptırımların, Türk Genel Maksat Helikopter Programı (TUHP) kapsamında gerekli olan ihracat izinlerinin alınmasını zorlaştırdığını kaydetti.
Ortak Üretim ve Küresel Satışlar Tehlikede
T70 helikopterlerinin Türkiye’de üretimi için Türk savunma sanayisiyle ortaklaşa yürütülen TUHP kapsamında Lockheed Martin’in çeşitli Türk firmalarıyla sözleşmeleri bulunuyor. Bu sözleşmeler, sadece iç kullanım değil, aynı zamanda Türkiye’de üretilen helikopterlerin küresel pazara satışı ve Türk mal ve hizmetlerinin geri alımını da içeriyor.
2020 yılında ABD’nin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle, Lockheed Martin bu sözleşmeler kapsamındaki performansına yönelik “mücbir sebep” bildirimi yaptı. Bu gelişme, programın ilerleyişini ciddi şekilde etkiledi.
Gelecekte Zarar Riski Artıyor
Lockheed Martin, 5 Ekim 2024 itibarıyla TUHP üzerindeki çalışmaları kısmen durdurduklarını, yaptırımların programın performansı üzerindeki etkilerinin sürdüğünü bildirdi. 31 Aralık 2024 itibarıyla programın gelişim sürecine ilişkin kümülatif zararların önemsiz kaldığı, ancak bilançoda hâlâ yükümlülük pozisyonunda yer aldığı belirtildi.
TUHP sözleşmelerinin tamamen veya kısmen yeniden yapılandırılması ya da feshedilmesi durumunda, şirketin gelecekte önemli mali zararlarla karşılaşma riski taşıdığı ifade edildi. Lockheed Martin’in açıklamasına göre, müşteri ve alt yüklenici firmalar, çalışmanın durdurulmasına yönelik sözleşmesel bir hak bulunmadığını ileri sürüyor.
Anlaşmazlık Devam Ederse Alternatif Çözümler Gündemde
Lockheed Martin’in yayımladığı yıllık finansal raporda,”Yakın vadede bir anlaşmaya varılamazsa, biz ya da müşterimiz alternatif çözüm yolları arayabiliriz. Bu durum, satışların daha fazla azalmasına, cezai yaptırımlara veya geri kazanılamaz maliyetlerin artmasına neden olarak mali sonuçlarımızı olumsuz etkileyebilir” ifadelerine yer verildi.
Lockheed Martin ile Türkiye arasındaki T-70 helikopter anlaşması, Türk Genel Maksat Helikopter Programı (TUHP) kapsamında gerçekleştirilen bir iş birliğini kapsar. Program, toplam 109 adet T-70 helikopterinin üretimini ve teslimatını öngörüyor. Bu helikopterler, Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Özel Kuvvetler Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Orman Genel Müdürlüğü olmak üzere altı farklı Türk kurumuna teslim edilecek.
USAŞ, ana yüklenici olarak helikopterlerin kabin, kokpit, kuyruk, rotor paller gibi ana bileşenlerinin üretimini ve nihai montajını üstleniyor. Alt yükleniciler arasında ASELSAN (aviyonik sistemler), TEI (T700 motoru üretimi), Alp Havacılık (iniş takımları ve dinamik parçalar) ve Sikorsky yer alıyor. Helikopterler, yerli tasarımlar ve sistemlerle millileştirilerek üretiliyor.
lk teslimatlar 2021’de başlaması hedeflenmiş olsa da, ilk T-70 helikopteri 13 Aralık 2022’de Jandarma Genel Komutanlığı’na teslim edildi. Programın tamamı, yaklaşık 10 yıllık bir süreyi kapsayacak şekilde planlandı ve tüm teslimatların 2026’da tamamlanması öngörülüyordu.
Programın toplam değeri, Sikorsky, TUSAŞ ve diğer tedarikçilerin katkılarıyla yaklaşık 3.5 milyar ABD doları olarak tahmin ediliyor. Ayrıca, TUSAŞ’ın Sikorsky’ye ihracat kapsamında S-70i helikopterleri teslim etmesi ve uzun vadede 600 adede kadar helikopter üretimi için seçenekler de bulunuyordu.
T70 Helikopter Programında Teslimat Durumu: Nisan 2025 İtibarıyla Son Gelişmeler
Lockheed Martin ile Türkiye arasındaki T70 Genel Maksat Helikopteri Programı kapsamında bugüne kadar yapılan teslimatlarla ilgili resmi kaynaklardan gelen bilgiler zaman zaman güncelleniyor. Ancak Nisan 2025 itibarıyla mevcut veriler doğrultusunda programdaki teslimat durumu şöyle.
İlk T70 helikopter teslimatı, 13 Aralık 2022 tarihinde Jandarma Genel Komutanlığı’na yapıldı. Bu tarihten itibaren teslimatlar kademeli olarak sürdü. 2024 yılı ortalarına kadar toplam 17 helikopterin teslim edildiği biliniyor. Yıl sonuna kadar 4 adet daha teslim edilmesi hedeflenmişti; bu da toplam sayıyı 21’e çıkarmayı amaçlıyordu.
2025 yılı hedefi ise, ABD ile yapılan lisans anlaşması kapsamında izin verilen maksimum sayı olan 38 helikoptere ulaşmaktı. Ancak Lockheed Martin’in Ekim 2024’te programı kısmen askıya aldığı ve CAATSA yaptırımlarının etkisiyle üretimde gecikmeler yaşandığı dikkate alındığında, bu hedefe ulaşılıp ulaşılmadığı belirsizliğini koruyor.
Açık kaynaklara ve kamuya yapılan açıklamalara dayanarak, Nisan 2025 itibarıyla teslim edilen T70 helikopter sayısının yaklaşık 21 ila 25 arasında olduğu tahmin ediliyor. Ancak bu sayının netleşmesi için Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) veya TUSAŞ tarafından yapılacak güncel bir açıklama beklenmelidir.
