Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın (IAEA) gizli raporuna göre, İran Şubat ayından bu yana %60 saflıkta yaklaşık 300 pound (136 kg) zenginleştirilmiş uranyum üretti. Bu miktar, silah yapımına uygun uranyuma bir adım kalmış anlamına geliyor.
Haziran ayında yapılacak IAEA Yönetim Kurulu toplantısı öncesinde üye ülkelere sunulan rapora göre, İran’ın toplam zenginleştirilmiş uranyum stoku yaklaşık 900 pound’a (408 kg) ulaştı. Rapora aşina kaynaklara göre bu artış, İran’ın nükleer faaliyetlerinde ciddi bir tırmanışa işaret ediyor.
Bu gelişme, ABD Başkanı Donald Trump’ın, ABD ile İran arasında Nisan ayında başlayan nükleer müzakerelerde anlaşmaya yaklaşıldığını açıklamasının hemen ardından geldi. Trump, anlaşma sağlanamaması halinde İran’ın nükleer programını askeri güçle sona erdirebileceklerini belirtti.
Trump, Cuma günü Oval Ofis’te gazetecilere verdiği demeçte, “Onlar havaya uçmak istemiyorlar. Anlaşmayı tercih ederler ve bunun yakın gelecekte mümkün olduğunu düşünüyorum” dedi.
İran Dışişleri Bakanı Abbas Araghchi ise, X (eski Twitter) platformundan yaptığı açıklamada, Umman’daki mevkidaşı aracılığıyla ABD’nin önerilerini aldıklarını bildirdi. Ancak Araghchi, ayrı bir açıklamasında İran’ın uranyum zenginleştirmeyi tamamen durdurma çağrılarına boyun eğmeyeceğini söyledi. “İhtiyaç duysak da duymasak da – ve duyuyoruz – sırf güçlü olduklarını düşündükleri için bize kısıtlama dayatmaları kabul edilemez,” ifadelerini kullandı.
İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu’nun ofisi ise IAEA raporuna ilişkin yaptığı açıklamada, “Bu rapor, İran’ın nükleer silah geliştirmekte kararlı olduğunu gösteren açık bir uyarıdır. İran’ın nükleer programı barışçıl değildir,” dedi. Netanyahu, İsrail’in İran’a yönelik askeri saldırıya hazır olduğunu defalarca vurgulamıştı. Trump ise İsrail’e, ABD-İran görüşmelerinin sonucunu beklemesini tavsiye ettiğini açıkladı.
Uranyum zenginleştirme faaliyeti, müzakerelerin en tartışmalı noktası olmaya devam ediyor. İran, Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması (NPT) çerçevesinde nükleer enerji ve araştırma için uranyum zenginleştirme hakkına sahip olduğunu savunuyor. Ancak Trump yönetimi, ağır yaptırımların kaldırılması için İran’ın bu kapasitesinin tamamen sona erdirilmesini istiyor.
ABD’nin önerileri arasında, İran’daki tüm zenginleştirilmiş uranyumun ülke dışına çıkarılması, reaktör yakıtının yurt dışından tedarik edilmesi ve santrifüjlerin imha edilmesi gibi maddeler yer alıyor. Alternatif bir öneri ise, ABD’nin de dahil olduğu bir Orta Doğu konsorsiyumu aracılığıyla İran’a sınırlı zenginleştirme hakkı tanınmasını içeriyor.
Trump ayrıca, ABD’nin İran’daki nükleer tesisleri denetleme ve gerekirse imha etme hakkına sahip olmasını istiyor. Cuma günü yaptığı açıklamada, “Anlaşmanın güçlü olmasını istiyorum. Denetçilerle içeri girebilmeli, istediğimizi alabilmeli ve gerektiğinde tesisi havaya uçurabilmeliyiz. Ancak kimse zarar görmemeli,” ifadelerini kullandı.
IAEA Genel Direktörü Rafael Grossi ise Çarşamba günü yaptığı açıklamada, “Anlaşma iradesi varsa, çözüm yolu bulunabilir,” diyerek müzakerelere dair iyimserliğini dile getirdi.
Öte yandan, IAEA tarafından üye ülkelere sunulan ayrı bir raporda, İran’ın 20 yıl önce üç farklı tesiste beyan edilmemiş nükleer madde kullanarak gizli faaliyet yürüttüğü ve halen bu faaliyetler hakkında Ajans’a açıklama yapmayı reddettiği ifade edildi.
